PRZEDMIOTY ŚCISŁE

Nagroda Nobla – wyróżnienie przyznawane za wybitne osiągnięcia naukowe, literackie lub zasługi dla społeczeństw i ludzkości, ustanowione ostatnią wolą fundatora, szwedzkiego przemysłowca i wynalazcy dynamitu – Alfreda Nobla. Nagrody są wręczane w Filharmonii Sztokholmskiej

Pierwsza uroczystość wręczenia tej nagrody odbyła się w Królewskiej Akademii Muzycznej w Sztokholmie w 1901, pokojową nagrodę Nobla otrzymali wtedy Jean Henri Dunant, założyciel Czerwonego Krzyża i Frédéric Passy. Od 1902 nagrody są formalnie przyznawane przez króla Szwecji.

 

Zasady

Każdy z laureatów otrzymuje złoty medal i dyplom honorowy. Nagroda Nobla ma także wymiar finansowy. Laureat otrzymuje znaczną kwotę pieniężną (dawniej 10 milionów koron szwedzkich, czyli około 4,5 miliona złotych, obecnie dziewięć milionów koron, czyli około 4 mln złotych), aby mógł kontynuować swoje badania lub prace bez konieczności zabiegania o fundusze.

Corocznie, od 1901 r., są przyznawane Nagrody Nobla w następujących dziedzinach:

• fizyki, przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk, za "najważniejsze odkrycie lub wynalazek w dziedzinie fizyki",

• chemii, przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk, za "najważniejsze odkrycie lub postęp w dziedzinie chemii",

• fizjologii lub medycyny, przez Instytut Karolinska, za "najważniejsze odkrycie w dziedzinie fizjologii lub medycyny",

• literatury, przez Akademię Szwedzką, za "wybitną pracę na rzecz idealistycznych tendencji",

• Pokojowa Nagroda Nobla, przez Norweski Komitet Noblowski, za "najlepszą pracę na rzecz braterstwa między narodami, likwidacji lub redukcji stałych armii oraz za udział i promocję stowarzyszeń pokojowych".

• Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii (od 1968 r. )

Wtedy też zadecydowano, że nie będzie się zwiększać liczby dziedzin, w których są przyznawane te nagrody.

 

Nominacje i wybór

W porównaniu do innych nagród, nominacje do Nagrody Nobla, a następnie proces wyboru jest długi i rygorystyczny. Z tego powodu nagroda ta stała się najbardziej prestiżową na świecie.

Propozycje dotyczące nominacji składa 3000 wybranych osobistości. Przykładowo, Fundacja Nobla podaje, że w przypadku Pokojowej Nagrody Nobla nominować mogą następujące osoby:

• członkowie parlamentów i rządów,

• członkowie międzynarodowych sądów,

• rektorzy uniwersytetów,

• profesorowie nauk humanistycznych, historii, filozofii, prawa oraz teologii,

• dyrektorzy pokojowych instytutów badawczych oraz zagranicznych instytutów politycznych,

• laureaci Pokojowej Nagrody Nobla,

• członkowie zarządu organizacji, które otrzymały Pokojową Nagrodę Nobla,

• byli i aktualni członkowie Norweskiego Komitetu Noblowskiego,

• byli doradcy mianowani przez Norweski Instytut Noblowski.

Podobne wymagania dotyczą innych dziedzin.

Ostateczny termin zgłaszania nominacji upływa 31 stycznia. Automatycznie dyskwalifikowane są nominacje własnej osoby oraz nominacje osób zmarłych.

W odróżnieniu od innych nagród, nominacje do Nagrody Nobla nie są ujawniane publicznie przez 50 lat.

Po upłynięciu terminu ostatecznego, Komitet zbiera i selekcjonuje ok. 200 kandydatów. Lista jest wysyłana do wybranych ekspertów z dziedzin nominowanych, po czym zostaje jedynie 15 osób. Następnie Komitet przesyła swoje rekomendacje, w zależności od rodzaju nagrody, do Akademii lub odpowiedniej instytucji, której członkowie głosują nad wyborem zwycięzcy.

Proces wyboru różni się nieznacznie w zależności od dyscypliny. Przykładowo, Nagroda Nobla w dziedzinie literatury jest rzadko przyznawana grupie osób, w odróżnieniu od nagrody Nobla w innych dziedzinach.

 

Brak pośmiertnych nominacji

Pośmiertne nominacje (nie nagrodzenie) do Nagrody nie są dozwolone. W trzech przypadkach nagroda została przyznana pośmiertnie, gdy przyszli laureaci zmarli już po otrzymaniu nominacji. Zdobywcami nagrody zostali w tym przypadku: Erik Axel Karlfeldt (1931, w dziedzinie literatury), Sekretarz generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych Dag Hammarskjöld (1961, Pokojowa Nagroda Nobla) i Ralph Steinman (2011, w dziedzinie medycyny i fizjologii). Mahatma Gandhi został nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla pięciokrotnie między rokiem 1937 a 1948, ale nigdy nie został jej laureatem. Okazało się, że planowano uhonorować go w 1948, jednak został zamordowany na początku owego roku. Rozważano nadanie mu nagrody pośmiertnie, jednak ostatecznie zaniechano tego i zdecydowano o nienagradzaniu nikogo w 1948 r. William Vickrey (1996 nagroda w dziedzinie ekonomii) zmarł, zanim otrzymał nagrodę, lecz już po ogłoszeniu wyników. 3 października 2011 roku Komitet ogłosił, że nagrodę w dziedzinie fizjologii lub medycyny otrzymał zmarły trzy dni wcześniej Ralph Steinman, co było spowodowane faktem, iż Komitet nie wiedział o śmierci naukowca w chwili ogłoszenia werdyktu[4].

 

Brak uznania podobnych osiągnięć

Surowe zasady o nieprzyznawaniu nagrody więcej niż trzem osobom także rodzą krytykę. Jeśli nagrodę przyznaje się za osiągnięcia uzyskane przez zespół badawczy składający się z więcej niż trzech osób – co najmniej jeden członek zespołu nie zostanie jej laureatem. Przykładowo, w 2002 r. nagrodę za rozwój spektrometrii mas w chemii proteinowej otrzymali Kōichi Tanaka oraz John Fenn, jednak nie uznano osiągnięć Franza Hillenkampa i Michaela Karasa z Instytutu Fizyki i Chemii Teoretycznej Uniwersytetu we Frankfurcie.

 

Brak nagrody w dziedzinie matematyki

Jest kilka prawdopodobnych powodów, dla których Alfred Nobel nie stworzył nagrody dla matematyków. Wola Nobla dotyczyła "wynalazków i odkryć", przynoszących ludzkości największe korzyści, mając prawdopodobnie na myśli prace praktyczne, a nie teoretyczne. Matematyka nie była uważana za naukę, która może przynieść ludzkości praktyczne korzyści.

W 2001 r. rząd Norwegii rozpoczął przyznawanie Nagrody Abela, jako uzupełnienie brakującej Nagrody Nobla w dziedzinie matematyki. Od 2004 r. Nagroda Shawa – przypominająca Nagrodę Nobla – dotyczy także matematyki, jako dyscypliny naukowej. Medal Fieldsa jest często określany "Nagrodą Nobla w dziedzinie matematyki", jednak to porównanie nie jest trafne, ze względu na fakt, że przyznawany jest co 4 lata i to jedynie matematykom do 40. roku życia.

Podobnie jak Nagroda Nobla w zakresie nauk ścisłych, Nagroda Crafoorda w matematyce przyznawana jest przez Szwedzką Akademię Królewską. Powszechnie określa się ją matematycznym odpowiednikiem nagrody Nobla w zakresie nauk ścisłych.

 

Nobliści i uczelnie wyższe

"Posiadanie" jak największej liczby noblistów w swoich kadrach jest dla uczelni bardzo ważne, stanowi jedno z głównych kryteriów w opracowywaniu rankingów uniwersyteckich. Największą ilością noblistów w kadrze naukowej może poszczycić się Uniwersytet Harvarda, gdzie pracowało do tej pory 24 laureatów.

 

Ciekawostki

Najmłodszy noblista: William Lawrence Bragg – 1915 r. Miał 25 lat

Najstarszy noblista: Leonid Hurwicz – 2007 r. Miał 90 lat

Wielokrotni nobliści:

• Marie Skłodowska-Curie

fizyka 1903: odkrycie promieniotwórczości

chemia 1911: uzyskanie czystego radu

Maria Skłodowska-Curie do dziś pozostaje jedyną kobietą nagrodzoną dwukrotnie Nagrodą Nobla.

• Linus Pauling

chemia 1954: poznanie struktur skomplikowanych substancji

pokojowa 1962: wkład w kampanię przeciwko próbom jądrowym

• John Bardeen

fizyka 1956: wynalezienie tranzystora

fizyka 1972: teoria nadprzewodnictwa

• Frederick Sanger

chemia 1958: badania struktury białek, a szczególnie insuliny

chemia 1980: opracowanie metody sekwencjonowania DNA

Ponadto Nagrodę Nobla otrzymywały kilkakrotnie organizacje:

• Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca

pokojowa 1917, 1944 i 1963: pierwsze dwie nagrody były wynikiem uznania pracy dokonanej podczas wojen światowych.

• Urząd Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców

pokojowa 1954, 1981

 

Odmowy przyjęcia nagrody

W historii Nagrody Nobla 6 laureatów odmówiło jej przyjęcia, z czego 4 osoby uczyniły to w obawie przed represjami władz[5]:

• Richard Kuhn – w dziedzinie chemii 1938 (odmowa pod naciskiem władz niemieckich, dyplom odebrał po zakończeniu II wojny światowej)

• Adolf Butenandt – w dziedzinie chemii 1939 (odmowa pod naciskiem władz niemieckich, dyplom odebrał po zakończeniu II wojny światowej)

• Gerhard Domagk – w dziedzinie fizjologii i medycyny 1939 (odmowa pod naciskiem władz niemieckich, dyplom odebrał po zakończeniu II wojny światowej)

• Borys Pasternak – w dziedzinie literatury 1958 (odmowa w obawie przed represjami ze strony władz, nagroda została przekazana w 1989 na ręce syna)

• Jean Paul Sartre – w dziedzinie literatury 1964

• Lê Đức Thọ – nagroda pokojowa 1973

W dotychczasowej historii Nagrody Nobla, w przypadku przyznania jej "pokojowej" wersji, pięciokrotnie nie był możliwy jej odbiór przez laureatów (przede wszystkim z przyczyn politycznych), jak np. w roku 1935 (A. Hitler nie wypuścił z obozu pracy pacyfisty - Carla von Ossietzkiego), w 1983 roku władze PRL odmówiły wydania paszportu Lechowi Wałęsie (nagrodę odebrała jego żona) czy 2010 (reżim komunistyczny w Chinach nie chciał wypuścić z więzienia Liu Xiaobo).

 

Rodziny Noblistów

Rodzeństwa:

• Jan Tinbergen (ekonomia 1969) i jego młodszy brat Niko Tinbergen (medycyna 1973).

Małżeństwa:

• Maria Skłodowska-Curie (chemia 1911) i Piotr Curie (fizyka 1903 – wspólnie)

• Irène Joliot-Curie i Frédéric Joliot-Curie (chemia 1935 – wspólnie)

• Gerty Cori i Carl Cori (medycyna 1947 – wspólnie)

• Alva Myrdal (pokojowa 1982) i Gunnar Myrdal (ekonomia 1974)

Rodzice i dzieci:

• Maria Skłodowska-Curie (matka), Piotr Curie (ojciec) i Irène Joliot-Curie (córka)

• Joseph John Thomson (ojciec, fizyka 1906) i George Thomson (syn, fizyka 1937)

• William Henry Bragg (ojciec) i William Lawrence Bragg (syn) (fizyka 1915 – wspólnie)

• Niels Bohr (ojciec, fizyka 1922) i Aage Niels Bohr (syn, fizyka 1975)

• Manne Siegbahn (ojciec, fizyka 1924) i Kai Siegbahn (syn, fizyka 1981)

• Hans von Euler-Chelpin (ojciec, chemia 1929) i Ulf von Euler (syn, medycyna 1970)

• Arthur Kornberg (ojciec, medycyna 1959) i Roger D. Kornberg (syn, chemia 2006)

 

Źródła; WIKIPEDIA